جلوه ای از اقتصاد دولتی و نفتی ایران با زبان عدد و رقم

حسین سرآبادانی

باسمه تعالی

برای نشان دادن ساختار دولتی و البته نفتی اقتصاد ایران، می توان از سنجه ها و شاخص های گوناگونی بهره برد. مثلا نسبت درآمدهای نفتی به بودجه عمومی دولت یا شاخص وابستگی بودجه عمومی دولت به نفت. مع الوصف در اواخر بهمن ماه گزارشی منتشر شد که بار دیگر می تواند پرده از ساختار معیوب و شاید دولتی-نفتی اقتصاد ایران بر دارد....

روزهای آخر بهمن ماه، به همت سازمان مدیریت صنعتی ایران رتبه بندی 500 شرکت بزرگ فعال اقتصاد ایران بر مبنای حجم فروش و گردش مالی شرکت ها در دوره مالی سال 1392 اعلام شد؛ ایده ای که برگرفته از فهرست معروف رتبه‌بندی Fortune 500  یا500 شرکت برتر دنیا است!

نکات جالبی در مورد رتبه بندی منتشر شده وجود دارد. شاید اولین نکته جالب شناختن ده شرکت بزرگ اقتصاد ایران از نظر حجم فروش باشد. (به غیر از حجم فروش در این گزارش، شرکت ها حسب خلق ارزش افزوده، دارایی­ها، اشتغال­زایی، میزان سودآوری، میزان صادرات نیز رتبه بندی شده اند که هرکدام به نوبه خود حاوی نکات جالبی است)

رتبه	نام شرکت	میزان فروش 1392 (میلیارد تومان)
1	شرکت پالایش نفت بندرعباس	40078
2	شرکت پالایش نفت اصفهان	36720
3	شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس	25495
4	شرکت سرمایه گذاری غدیر	23740
5	شرکت گروه گسترش نفت و گاز پارسیان	20905
6	بانک ملت(هولدینگ)	15820
7	شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت (هولدینگ)	12920
8	بانک تجارت(هولدینگ)	12415
9	بانک پارسیان (هولدینگ)	11670
10	شرکت ایران خودرو (هولدینگ)	11210

 

مروری بر ده شرکت برتر نماینده ای خوب از ادامه این لیست 500 تایی است! ده شرکت بزرگ فعال در اقتصاد ایران از شرکت های فعال نفتی یا بانک های شبه دولتی و در نهایت شرکت انحصاری ایران خودرو است که به نوعی نمایانگر ساختار اقتصادی ایران است. اگر این لیست را تا 100 شرکت بزرگ نیز ادامه دهید باز با همین شرایط روبرو هستید و عمده آنها، شرکت های وابسته به صنایع نفتی و پتروشیمی کشور است که حکایت از تأثیرگذاری زیاد این بخش بر اقتصاد ایران دارد.

شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس (هولدینگ) با خلق حدود 6900 میلیارد تومانی بالاترین ارزش افروده و 6300 میلیارد تومان بالاترین سودآوری، هولدینگ بانک ملت با 139 هزار میلیارد تومان دارای بالاترین دارایی ثبت شده(ده شرکت برزگ در این زمینه همگی از بانک های خصوصی و دولتی کشور است) وشرکت ایران خودرو با 50192 نفر دارای بیشترین کارمند بوده­ اند.

صد شرکت بزرگ اقتصاد ایران، 85درصد فروش پانصد شرکت بزرگرا دارا هستند. صد شرکت بزرگ اقتصاد ایران در مجموع حدود 528 هزار میلیارد تومان فروش داشته اند که در آن رتبه اول دارای حدود 40 هزار میلیارد تومان فروش و شرکت صدم دارای حدود هزار میلیارد تومان فروش بوده است. فروش شرکت اول 38 برابر شرکت صدم است. آن چیزی که بیش از پیش می تواند شدت درجه تمرکز را در شرکت های فعال اقتصادی ایران نشان دهد آن است که جمع فروش 15 شرکت اول، 51 درصد فروش کل صد شرکت اول است و جمع فروش ده شرکت اول، 19 برابر فروش شرکت های 90 تا 100 است و فروش اولین شرکت 802 برابر فروش پانصدمین شرکت است که همه و همه حکایت از درجه تمرکز قدرت در غول های بزرگ اقتصادی کشور را می دهد که در عین اینکه یک فرصت است؛ یک تهدید برای اقتصاد ایران نیز محسوب می­شود که باید در مورد آن تأمل کرد.

یکی دیگر از جلوه های ساختاری اقتصاد ایران، ارائه حجم فروش و گردش مالی به تفکیک گروه های مختلف صنعتی است. در این برآورد ساده، مشخص می شود 52 درصد حجم فروش و درآمد در میان شرکت های فعال در حوزه فرآورده های نفتی و بانک ها و موسسات اعتباری و شرکت های تابعه آن ها است. نکته جالب تر آنکه در این محاسبه گروه پتروشیمی ها در ردیف جداگانه از فرآوردهای نفتی قرار گرفته و وارد کردن آن به عنوان یک بخش شبه نفتی به گروه فرآوردهای نفتی این عدد را بیش از پیش بزرگ می کند.

شاید این عدد و رقم ها بتواند کمی بیشتر ما را در تأمل در مورد ساختار اقتصادی کشور به تأمل وادار کند البته شاید!