در اندیشکده عدالت!

محمدصادق تراب زاده

شاید بتوان عدالت را به عنوان یکی از بزرگترین آرمان های اجتماعی بشر معرفی نمود. همگان در جای جای زندگی خود با احساس عدالت و بی عدالتی درگیرند. همه مصلحان و مفسدان با شعار عدالت دست به اصلاح و افساد زدند و می­زنند. انقلاب اسلامی ایران و جمهوری اسلامی ایران نیز از خاستگاه عدالت و کلمه توحید بپا خواست و عمده دولت­های جمهوری اسلامی با شعار اینکه به دنبال عدالت هستیم و ما عدالت را تعریف می­کنیم بر سر کار آمدند.

به هر حال تحقق عدالت نیازمند یک سازوکار نهادی است. اجازه دهید ببینیم که پس از 34سال بعد از شروع انقلاب اسلامی، چه نهادهایی با نام عدالت وجود دارند:

1. دیوان عدالت اداری

1. مرکز الگوی اسلامی ایران، اندیشکده عدالت
2. یک همایش و چند کارگاه-سمینار

1. هندسه معرفتی عدالت JCS
2. کله پزی عدالت
3. خیاطی عدالت
4. پنچرگیری و مکانیکی عدالت
5. آژانس تلفنی عدالت
6. بنگاه معاملات املاک عدالت
7. قصابی عدالت

8. موسسات حقوقی از جمله پیام آوران عدالت پاسارگاد

9. سهام عدالت

10. کاریکاتورهای عدالت

               

11. تعاونی مسافربری عدل

12. آهن آلات عدال

13. جوشکاری عدالت

14سیمان فروشی عدالت

15. دوزندگی اتومبیل عدالت

16.خبرگزاری اعتدال

17. دانشگاه عدالت

18. جنبش عدالت خواه

19. وبلاگ  و سایت های عدالت خواهی

20. انجمن بین المللی دیدبان عدالت

اما چه نداریم:

پژوهشگاه یا پژوهشکده عدالت پژوهی، دانشکده مطالعات عدالت، گروه عدالت اجتماعی در یک دانشکده، رشته عدالت پژوهی، سرفصل درسی، واحد درسی، کتاب درسی مناسب، سیر مطالعاتی ، کارگاه آموزشی، دوره آموزشی نظری عدالت پژوهی، دوره آموزشی عملی اقامه عدل، مجلات علمی، جوایز علمی (پژوهش، ایده، پایان نامه، کتاب، مقاله، گزارش و ....)، نرم افزار بانک اطلاعاتی، حمایت از رساله های دکتری و ارشد، برگزاری پیش دفاع یا حمایت و شرکت در جلسات دفاع و پیش دفاع، مساله شناسی و نظام مسائل، روش شناسی، نقشه پژوهشی، نظریه عدالت مختار اجماعی، توصیه های سیاستی به مدیران و سازمان ها، شاخص های عدالت، استانداردسازی، جریان های فکری عدالت پژوهی، منبع شناسی، نقد برنامه ها، مشکلات و مباحث روز از منظر و عنوان عدالت، کانون تفکر و اندیشکده، رصدخانه عدالت: رصد و پایش علم و عمل عدالت، مرکز ارزشیابی عدالت محور خط مشی­ها و برنامه های عمومی، پیوست عدالت خط مشی­ها و برنامه های عمومی (تلفیقی از پیوست انگیزش، فرهنگی و اقتصادی، حقوقی و ... )، انجمن علمی عدالت پژوهی ایران، نهادهای اسناددهی منابع علمی عدالت پژوهی، غرفه اختصاصی آثار برگزیده عدالت در نمایشگاه ها، کتابخانه تخصصی و....

اگر روند تولید علم را چنین بپذیریم:

ما اکنون با شدت بسیار اندک در مرحله پژوهش فردی هستیم. عدالت پژوهی در این مرحله، بدون متولی است و با نداشته­های بسیار.

در این بین اندیشکده عدالت به کدامین سو حرکت می­کند؟ پاسخ عبارتست از: سیاستگذاری گفتمان­سازی، جریان­سازی و نهادسازی. فعلا اندیشکده در ابهام مسیر مواجه است. از طرف دیگر با بدنه­ای جامد حرکت می­کند.

اندیشکده عدالت باید فهم درستی از جایگاه خود و نیز مساله سیاستگذاری پژوهش و آموزش داشته باشد. برای این کار دو مساله ضروری است:

1. شناخت معنا و ابزارهای سیاستگذاری و تنظیم مقررات؛ همچنین مقتضای این ابزارها

به طور مثال: کارکرد همایش چیست؟ همایش­ها برای طرح یک مساله در جامعه علمی و درگیر ساختن آنان با یک مساله استفاده می­شود اما برخی تلاش می­کنند تا از درون همایش­ها، تولید علم صورت گیرد.

1. استفاده سیاستگذارانه از ابزارها

به طور مثال: نگارش یک کتاب آموزشی دانشگاهی، شاید چندان کارکرد سیاستی نداشته باشد. اما نگارش اولین کتاب آموزشی متقن، جذاب و کاربردی با مثال­های واقعی، می­تواند به عنوان کتاب مرجع این حوزه معرفی شده و مطالب کتاب نیز مدت­ها به عنوان اصول ثابت در اذهان می­مانند. طرح اهمیت عدالت پژوهی، مسائل اصلی پژوهشی و عملی این عرصه و ارائه توصیه­های مدیریتی می­تواند از مطالب این کتاب باشد. پس می­توان از یک کتاب آموزشی، کارکرد سیاستی تولید کرد.

اما اندیشکده چه کاری نباید انجام دهد؟ شاید از مسیر تعریف به ضد بتوان راحت­تر صحبت کرد.

ممنوعات اندیشکده:

1. آموزش، پژوهش و ترویج مستقیم؛
2. تربیت عدالت پژوه؛
3. برون سپاری پژوهش با هدف پژوهش

اما...

ابزارها کدامند؟

استفاده سیاستی از ابزار به چه معناست؟

پس در یک جمع بندی باید گفت، اندیشکده می تواند دو نقش داشته باشد:

1. سیاستگذاری

1.1.    شناخت ابزارهای سیاستگذاری

1.2.    استفاده سیاستگذارانه از ابزارهای ممکن

1. پشتیبانی

2.1.    پشتیبانی فنی از افراد و گروه ها

2.2.    شناسایی و ارتباط دهی بین افراد و گروها با منابع و نهادها

مرکز از یک سو باید سیاستگذاری کند و از سوی دیگر، زمینه تسهیل عدالت پژوهی و اجرای این سیاست­ها را تمهید نماید. مثلا تعریف مشوق­های پژوهشی+ تیم رسانه­ای+ تاکید بر خروجی­های سیاستی عملیاتی و پژوهشی+ اتصال بخشی منابع و افراد به همدیگر، چهار عنصر حلقه حمایتی و تسهیل عدالت پژوهی هستند.

نکاتی که هنوز به جمع بندی نرسیده است:

1. اندیشکده می خواهد اندیشه تولید کند یا می خواهد سیاستگذاری و پشتیبانی کند؟
2. به نظر می رسد اندیشکده باید تمایز خود را با یک انجمن علمی، گروه علمی، مرکز تحقیقات، پژوهشکده و امثال این­ها مشخص کند تا پراکنده کاری و موازی کاری نداشته باشد.
3. مساله گفتمان سازی با شبکه سازی خلط شده اند.
4. اندیشکده باید بخشی از برنامه های خود را برای مخاطبین خود، تثبیت کند تا امکان جذب داشته باشد (نهادسازی). ضمنا این برنامه ها باید در زنجیره ارزش واقع شده باشند و در عین غایت محوری، مقدم و تالی خود را بدانند تا اثرگذاری و بهینگی حاصل شود.