دلالت‌های سازمانی جامعه شناسی متعالیه(4)
ابراهیم خانی
بسم الله الرحمن الرحیم
تبیین هستی شناسانه وظیفه محوری و شرح صدر بر مبنای کلیت سِعی
در شماره‌های پیشین بر اساس مبانی حکمت و روش جامعه شناسی متعالیه اولا اثبات گردید که سازمان نیز مانند جامعه می‌تواند ظاهر و باطنی داشته باشد و فراتر از یک امر اعتباری صرف، هویتی وجودی داشته باشد که افراد آن سازمان در کلیت سعی آن هویت حقیقتا دارای اتحادی وجودی باشند و ثانیا اجمالا به نقش اعتباریات در دستیابی به این هویات وجودی مختلف اشاره شد.
حال در این شماره طبق وعده ای که قبلا دادیم می‌خواهیم به برخی آثار کلیت سعی و فرا اعتباری سازمان بپردازیم.
یکی از مهمترین شاخصه‌های سازمانی، وظیفه محوری اعضای آنست و ما می‌خواهیم نشان دهیم که از منظر هستی شناسانه چگونه درک عمیق کلیت سعی در ادبیات دینی می‌تواند منجر به رسوخ عمیق وظیفه محور در فرد گردد.
انسان‌ها به حسب حب ذات، همواره به دنبال بیشترین سود و کمال هستند. از سویی دیگر در دنیا که دار تزاحم و محدودیت است موقعیت‌های متفاوتی وجود دارد که قرار گرفتن در آنها به حسب ظاهر سود و بهره‌های متفاوتی به دنبال خواهد داشت. بر این اساس طبیعتا در بین افراد یک جامعه و یا سازمان برای رسیدن به موقعیتی که سود بیشتری بتوان بدست آورد رقابت پدید می‌آید و در چنین فضایی ممکن است فرد دیگر وظیفه محور نباشد و به بیان دیگر آنچه وظیفه او اقتضا می‌کند را انجام ندهد بلکه تنها به دنبال موقعیت برتر دنیوی برای بهره برداری بیشتر باشد و اگر وظیفه اقتضایی جز موقعیت برتر را داشت از آن تبعیت نکند.
اما برخلاف این درک دنیوی که کمالات را محدود به موقعیت‌های دنیوی می‌یابد مبنای کلیت سعی مبین آن بود که کمالات وجودی در حصر و محدودیت موقعیت‌ها و حدود دنیوی و ماهوی نیستند بلکه فراتر از مصادیق دنیوی کمالات، کمالات در ساحتی فرا مادی به نحوی سِعی بدون این حدود دنیوی موجودند و در نهایت نیز تمامی کمالات در سِعی ترین و بدون حد ترین وضعیت خویش در ذات حق تعالی موجودند. حال باور به این حقیقت که با انجام اعتبارات و تربیت دینی امکان پذیر خواهد بود منجر به ظهور اخلاصی در فرد می‌گردد که مبنای وظیفه محوری توحیدی است. در این نگاه انسان هرچند همچنان به دنبال سود و بهره حداکثری است ولی بهره را در حصر و محدودیت موقعیت‌های مادی جستجونمی‌کند بلکه به دنبال کمال بی حدی است که نسبت آن کمال بی حد با تمام این موقعیت‌های محدود یکسان است زیرا آن کمال نا محدود احاطه ای سعی به تمام کمالات محدود دارد و تنها کافی است که متوجه حضور احاطی و قیومی او در این کمالات محدود شد. آنگاه در هر موقعیتی می‌توان از آن کمال نا محدود بیشترین بهره را برد و در بند محدودیت موقعیت‌ها گرفتار نیامد. درک عمیق این حقیقت به ظاهر خشک فلسفی رفتاری بسیار لطیف و عارفانه را در فرد پدید می‌آورد و در نتیجه دیگر دستیابی به کمالات و سود‌های بیشتر را در گرو دستیابی به موقعیت‌های بهتر دنیوی نمی‌داند بلکه دستیابی به بیشترین بهره را در شرایطی مقدور می‌داند که از پس حجاب محدودیت موقعیت‌های مختلف با آن کمال نا محدود مرتبط شود و در نتیجه در چنین حالتی با فروکش کردن انگیزه دنیوی رقابت، در وظیفه محوری و انجام کاری که همان کمال نا محدود از او طلب می‌نماید سرعت و سبقت می‌گیرد.
در چنین حالتی اعضای جامعه و سازمان بدون حسادت ها، دشمنی‌ها و رقابت‌های استعداد سوز دنیوی، هر کدام به حسب استعداد و توانایی خویش در موقعیتی که وظیفه آنان اقتضا می‌کند قرار می‌گیرند و چون همه در موقعیت خویش به دنبال کمالی فراتر از حدود موقعیت‌های مادی هستند دیگر به موقعیت خویش مباهات نمی‌کنند و گمان نمی‌کنند که خود و یا دیگری صرفا به خاطر موقعیتش از دیگران در بهره وری جلو افتاده است.
این حقیقت در واقع مبین هستی شناسانه یک مولفه مهم دیگر در سازمان و اجتماع به نام شرح صدر است. طبق تصریح قرآن کریم حق تعالی هر کس را که بخواهد هدایت نماید شرح صدر عطا می‌کند. حال با توضیحات ارائه شده معنای شرح صدر و ضرورت آن برای هدایت مشخص تر می‌گردد. بر این مبنا در حقیقت شرح صدر زمانی محقق می‌شود که فرد درک نماید کمالات مطلوب او محصور در تعینات و موقعیت‌های مادی نیستند و در ساحتی فرا مادی به نحوی سعی و بدون محدودیت موجودند و در نتیجه با فراغ بال و آسودگی ذهن از محاسبه‌های تنگ دنیوی، می‌تواند با انجام وظیفه خود در بستر بندگی حق تعالی به نهایی ترین مراتب رشد خویش دست یابد و طبیعتا چنین فردی نیز در بستر جامعه و یا سازمان می‌تواند بهترین نقش را ایفا نماید.
پس روشن گردید که درک کلیت سعی حقایق، می‌تواند در رفتار انسان‌ها و از جمله رفتار اجتماعی و سازمانی آنها نقش بسیار مهمی ایفا نماید و تربیت اسلامی در دستیابی به چنین درکی نقش محوری ایفا می‌نماید و اعتبارات سازمانی نباید برخلاف این نقش آفرینی، با تقویت رقابت‌های دنیوی این درک را از انسان‌ها سلب کند و درک آنان از کمالات را تنها محصور به موقعیت‌های اعتباری دنیوی نماید.
یا علی
پیشاپیش عید غدیر مبارک
