دومو: خاطرات دکتر حسین سالار آملی از پنج سال فعالیت در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

حسین خصاف مفرد

کتاب "دومو" کتابی است نوشته آقای دکتر حسین سالار آملی، که به ذکر خاطرات پنج سال حضور و فعالیت جدی وی در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری کشور می­ پردازد. "دومو" کسی است که موهای سر و صورتش سیاه و سفید شده باشد؛ کنایه از آغاز میانسالی و  پشت سر گذاشتن دوران جوانی که به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اشاره دارد.

به عنوان یک دانش­جوی علاقمند این حوزه بسیار از خواندن آن استفاده بردم. کتاب سیری تاریخی را از بدو تاسیس معاونت در دوره آقای واعظ­زاده تا دوران خانم سلطان­خواه را دنبال می کند و خواننده را در جریان فراز و نشیب­های فعالیت های اصلی این معاونت اعم از: طرح های کلان ملی فناوری، تجاری سازی، قانون شرکت های دانش بنیان، کانون­های هماهنگی دانش، صنعت و بازار، ستادهای فناوری راهبردی و... قرار می­دهد.

کتاب آقای سالار را،‌ بدون تعصب و غرض ورزی در  ارائه تحلیل­ها و نکات یافتم. وی سعی کرده است، با بیان دیدگاه­ها و منطق فعالیتش در این دوران، آنها را در اختیار دیگران قرار دهد تا هم مدیریت دانش صورت گیرد و هم مورد نقد و ارزیابی سایرین از جمله افرادی که نظر متفاوتی با وی دارند قرار گیرد. کتاب پس از نگارش به چهار نفر از صاحبنظران این حوزه (خانم دکتر سلطان خواه، آقای دکتر صاحبکار، آقای دکتر طباطبائیان و... ) نیز ارائه شده است و هر یک از ایشان چند صفحه ای در رابطه با این کتاب نگاشته اند که کتاب را خواندنی تر میکند.

خواندن آن را به همه دوستان دانشگاهی و علاقمند به این حوزه پیشنهاد می­کنم. جدول زیر حاصل یادداشت برداری شخصی از برخی نکات و تجربیاتی است که ایشان در کتاب اشاره کرده اند:

ردیف	نکته یا پیام یا تجربه	توضیح بیشتر	شماره صفحه
1	چشم و هم چشمی سیاستی: اقتباس­های ناقص بین بخشی در نظام	مصداق عینی: طرح های کلان ملی فناوری، که مجموعه­های دیگر نیز آن را تقلید ناقص کردند. از جمله وزارت علوم.	88
2	عدم توجه به تصمیم­گیران یک حوزه و تمرکز بر تصمیم­سازان و سیاست­سازان:	در مورد قانون شرکت های دانش بنیان نمایندگان مجلس نسبت به اینکه نوآوری و توسعه علمی را نباید به صورت خطی ببینند، توجیه نکرده بودیم. اینکه توسعه علم و فناوری صرفا از طریق افزایش بودجه و امکانات و صندلی دانشگاهی و چاپ کتاب و مقاله نیست و باید به حلقه­های مابعد دانشگاهی نیز توجه کرد یعنی نظام ملی نوآوری.	...
3	در باب مشکلات شکل گیری یک نهاد جدید	اصطکاک های بین سازمانی زیاد بین معاونت علمی و معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم.	...
4	یک خطا: ورود به کارهای کوچک و اجرایی به جای کلان نگری و واگذاری کارها در طرح های کلان ملی فناوری.		89
5	تاملی در بودجه و واگذاری طرح ها به استان ها	پول را بیشتر به مرکز اختصاص دهیم یا به استان ها؟ در واقع یک پارادوکس بین "اثر و نتیجه بخشی"  (اشاره به تزریق بودجه به تهران) و "توازن نسبی در توزیع برنامه ها و اعتبارات در سطح ملی" (توجه به سایر استان ها)
6	نشان­دادن اثرات یک سیاست به طور عینی به فرد تصمیم­گیر	نصب دستگاه های انرژی خورشیدی در پشت بام خانه رئیس جمهور احمدی نژاد و دیدن میزان دقیق صرفه­جویی انرژی روی مانیتور ورودی منزل رئیس جمهور توسط وی و خانواده	94
7	نمایشگاهی که در تحکیم پایه ها و فعالیت های معاونت علمی و فناوری نقش بسزایی داشت.	اسفند 89: از دفتر مقام معظم رهبری با خانم سلطان خواه تماس گرفتند و خواستار برگزاری نمایشگاه علم و فناوری برای بازدید مقام معظم رهبری شدند.	95
8	مشکلات اداری در داخل معاونت	امان از وقتی که واحد مالی به جای تسهیل فرایندهای سازمانی از مالیه به عنوان یک ابزار استفاده کند.	108
9	عقل نظری یا عقل عملی؟	از متن کتاب: ... شاهد آن بودیم که در کل مملکت تاچه حد عقل نظری مورد توجه قرار میگرفت و باعث دورشدن از مسائل اجرایی و فراموشی راه حل های عملی میشد.	109
10	درباره تفوق و یا عدم تفوق ستادهای مختلف و مقایسه آنها. مدیریت با کنتزل از راه دور و کنترل تلفنی و مجازی نتیجه بخش نیست.	آنها که وقت می گذاشتند، پیشرفت های چشمگیر داشتند (مثل نانو) ستادهایی که دبیر آنها مسئولیت ها و مدیریت های متفاوت داشت،‌ پیشرفت ها در حد انتظار نبود. نکته: در مدیریت های کشورمان بلاشک وقت گذاری مدیران یکی از عوامل اساسی موفقیت است.	128
11	اگر اشتباه کردیم، مسئولیت آن را قبول کنیم.	ماجرای جابجایی آقای امیری نیا توسط خانم سلطان خواه و پذیرش خطای این انتصاب.	186
12	قبل از اقدام برای انجام کاری،‌ نقشه های ذهنی همکاران درون سازمان خود را یکسان کنید. اهمیت عدم یکسانی تحلیل و عدم یکسانی نگاه ها در درون یک مجموعه. بعلاوه اهمیت حضور افراد هم توان در تصمیم گیری درون بخشی و درون وزارتخانه ای.	تشکیلات جهانی دانشمندان بدون مرز، موافقت وزارت خانه های مختلف. مخالفت معاونان معاونت علمی ریاست جمهوری... توقف کار.	193
13	یک درد مزمن: وقتی که سودان باشی و نیل داشته باشی،‌ اما از نانو و بیو برای توسعه کشورت حرف بزنی. اما فناوری کشت سیب زمینی نداشته باشی! (فناوری های تک (High-tech) همیشه مناسب نیست) اینکه شان هیات علمی هایت را اجل از این بدانی که بیایند به جای توسعه سودان با محوریت نیل بزرگ، ‌هدف گذاری های بزرگ بزرگ کنند. علم و دانش به عنوان کالایی لوکس و انجام طرح ها و برنامه های دهان پرکن به جای تلاش برای حل مستله واقعی.	خاطره ملاقات با وزیر علوم و فناوری سودان و روسای چند دانشگاه سودانی به همراه خانم سلطان خواه.	194
14	صد رحمت به مستعمره های انگلیسی. فرانسوی ها که خیلی بدتر عمل کرده اند.	قضاوتی در مورد سفر به چاد و دیدن فقر و بدبختی و فلاکت مردمان آن دیار که مستعمره فرانسه بوده اند.	195
15	سفیر همیشه نباید سیاسی یا امنیتی باشد. در برخی کشورها میتوان از نیروهای جهاد کشاورزی (با آموزش های کوتاه مدت دیپلماتیک) استفاده کرد. یا از نیروهای جامعه علم و فناوری کشور. مانند خیلی از کشورهای آفریقایی که در ابتدائیات مانده اند و میتوانند بازارسازی کنند برای کشورمان.	نکته ای در سفر به چاد	196
16	سخت گیری در ارائه تسهیلات به جای سختگیری در تشخیص شرکت های دانش بنیان،	سخت گیری در تشخیص عملا این سیر رشد را متوقف خواهد کرد.	204
17	اول بازار (تقاضا)، بعد عرضه...	یک نکته که در جای جای کتاب ذکر شده: به جای توجه به نیازهای بازار و تمرکز بر جانب عرضه (فشار عرضه و حمایت از شرکت های عرضه کننده دانش و محصولات دانشی) و درنبود طرف تقاضا،‌انگار که در خلا حرکت کرده باشی.	211
18	امان از دست برخی مدیران میانی...	چوب لای چرخ گذاشتن های مدیران میانی نمایشگاه بین المللی تهران در راه اندازی نمایشگاه دائمی علم و فناوری کشور،‌ وقتی که همه چیز فراهم است...	214
19	مساله شفافیت در شرکت های دانش بنیان	نبود سامانه ای برای بررسی اینکه یک شرکت از چه صندوق هایی، چقدر تسهیلات دریافت کرده؟ آخرین وضعیت بازپرداختش چیست؟ و...	223
20	دو عادت در میان مسئولین علم و فناوری کشورمان	1.     مقایسه با دیگر کشورها و یافتن رتبه کشور در زمینه های مختلف نانو، ‌بیو، میکروالکترونیک و... آن هم با شاخص تک بعدی تعدا مقالات ISI، آن هم از نوع کمیت. 2.     عدم پذیرش شکست در انجام برخی از طرح ها و پروژه ها. گویی هر آنچه که جامعه علم و فناوری ما انجام می دهد،‌موفقیت آن تضمین شده است!	224
21	معاونت علمی و پژوهشی سازمان، به جای حمایت از انجمن های علمی و وابسته کردن آنها به بودجه دولتی به افزایش آگاهی ها و دانش عمومی جامعه توجه میکرد.	این معاونت در اصل مقسم اعتبار بود با حداقل نوآوری و تحلیل که مبنای کار خود را فعالیت های دانشگاهی بنا نهاد. در صورتیکه میتوانست افزایش آگاهی علمی جامعه اعم از زنان خانه دار،‌دانش آموزان، کارگران و ... را محور قرار دهد. این برای جامعه اسلامی ما خوب نیست که یک نشریه علمی مناسب، برای این گروه ها نداریم؛ یک انجمن علمی غیردانشگاهی در کشور پیدا نمیشود و افزایش علم عمومی را رها کرده ایم.	246

و الحمدلله رب العالمین