ویژگی ها و آسیب های سیستم اجتماعی

حسن وکیل زاده

بسم الله الرحمن الرحیم

سیستم اجتماعی شامل افرادی می شود که در سازمان ها یا یک گروه یا یک مجموعه انسانی و... کار می کنند و در تعامل هم به سمت یک هدف حرکت می کنند. در هر سیستم اجتماعی سه عنصر وجود دارد که نقش تعیین کننده در شکل گیری و حتی در ادامه مسیر رشد دارد: 1- فعالیت ها 2- تعامل ها 3- عواطف و نگرش ها

هر عضو این سیستم برای اینکه نقش خود را به خوبی ایفا کند نیاز به سه مقوله دارد: 1-انگیزش 2-دانش  3-مهارت فنی-اجتماعی

  هر عضو این سیستم نقش محوری در اثربخشی(رشد) مجموعه دارد و اگر عضوی از مجموعه دچار مساله شد باید جواب مساله او را در سه مقوله بالا جست و جو کرد. این سلول باید هرچه سریعتر ترمیم شود و یا برای او جایگزین پیدا کرد تا به کل مجموعه آسیب نرساند چرا که بعضی سلول ها قابلیت تکثیر دارند و می توانند کل مجموعه را تحت تاثیر قرار دهند.(چه مثبت و چه منفی). از آنجایی این گونه سیستم ها یک آرمان جمعی دارند باید تک تک اعضا در یک مجموعه با فرهنگ جمع گرا رشد کنند و اعضا با روحیه های فردگرا، در چنین مجموعه هایی، مجموعه را با کندی مواجه می کنند.

وجود انسجام و وحدت در چنین مجموعه هایی یک اصل مسلم است. انسجام بین اهداف سازمانی و مجموعه اعضا و انسجام بین خود اعضا یکی از مهم ترین و شاید شاه کلید رشد(اثربخشی) یک مجموعه رشدی باشد که تا حدود زیادی با افزایش بهره وری سازمانی همراه است. وقتی رسالت و آرمان جمعی مجموعه، بین اعضا شفاف نباشد، سازمان جمع محور دچار بی‌هویتی شده و هرکسی این سوال را از خود می پرسد که به کجا آمده ام؟ برای چه آمده ام؟ و به کجا می روم؟ و اگر به این سوالاتش پاسخی داده نشود اولین رفتاری که در سیستم اجتماعی رخ می دهد، طفره رفتن اجتماعی است. نگرش جمعی، گفتمان جمعی را شکل می دهد و در فضای گفتمانی رفتارهای جمعی شکل می پذیرد و رفتارهای جمعی، هویت جمعی و در نهایت فرهنگ آن مجموعه را می سازد. مجموعه هایی که اعضای آن دارای زمینه ها، علایق، ارزش ها، نگرش ها، انگیزش ها و توانایی های متفاوتی هستند سیستم را در انسجام بخشی دچار مشکل می کند. ترکیب مجموعه هر چقدر متجانس باشد انسجام سهل تر و هر چقدر این ترکیب نامتجانس باشد انسجام سخت تر خواهد بود. ویژگی های تک تک اعضا به عنوان ورودی های مهمی است که بر شیوه عملکرد و رشد مجموعه اثر می گذارد. شایستگی، ویژگی های جمعیت شناختی و روانشناختی اعضا همگی مهم هستند. اگر اعضای مجموعه در همراهی با هم مشکل دارند، بخشی از پیدایش اختلاف میان اعضا به تنوع آنان بستگی دارد و بخش دیگر به مدیریت صحیح این گوناگونی ارتباط می یابد. انسجام بر روی هدف نه تنها مهم است بلکه انسجام بر وسیله دستیابی به هدف نیز به همان اندازه مهم می باشد. طرح یا نقشه ی راهی که مجموعه را قرار است به مقصد برساند بدون وحدت رویه ی همه اعضا امکان پذیر نیست و اگر امکان پذیر باشد بسیار با کندی رو به مقصد حرکت خواهد کرد. پس انسجام بر هدف و انسجام بر وسیله هدف و انسجام بین مجموعه، سه مقوله ی هم افزای یک بسته منسجم برای انسجام یک مجموعه در مسیر رشد است.

در چنین مجموعه هایی فرد بما هو فرد موضوعیت دارد چراکه قدرت سازمانی این مجموعه سرمایه انسانی است و اگر این سرمایه به هرنحوی تضعیف یا از بین برود، بقا سازمان دچار تهدید شده و شمارش معکوس آن شروع شده است. به همین خاطر چرخه عمر سازمانی چنین مجموعه هایی می تواند زمان طولانی را طی کند و یا اینکه در مدت بسیار کوتاهی به نهایت عمر خود برسد.

هر عضو این مجموعه می تواند چهار نقش را در مجموعه ایفا کند:

1-     نقش کارکردی(مفید): عضو مجموعه به وظیفه و ماموریت خود می پردازد و برای دستیابی به اهداف فردی و جمعی در تلاش است.

2-     نقش غیرکارکردی(نامفید): در انجام ماموریت و تکلیف خود ناتوان می باشد و عملکردی ضعیف را در مجموعه ایفا می کند.

3-     نقش نگه دارنده: به فعالیت های احساسی-اجتماعی اعضا می پردازد و همکاری و تعهد اعضا را به مجموعه حفظ می کند. این نقش ها شامل ترغیب سایر اعضا به مشارکت، ستایش و قدردانی از دیگران، حل مشاجره ها و سایر فعالیت هایی که به هویت مجموعه و همچنین حفظ جو دوستانه کمک می کند می باشد.

4-     نقش خودمحورانه یا مانع: این نقش به فعالیت هایی اطلاق می شود که به نابودی و از هم گسیختگی مجموعه کمک می کند. حمله کردن به سایر اعضا، مخالفت بدون تبیین یا بدون دلیل با سایر اعضا، طرح مباحث بدون اولویت، خودرأیی، خودخواهی، عدم مشارکت جمعی و...فعالیت هایی که هر کدام می تواند این نقش را بازی کند و به کار و هویت جمعی مجموعه آسیب برساند.

ادامه دارد....

*****

به نقل از یکی از بزرگان:

ایمان زیاد برابر است با بلای زیاد

شکر زیاد برابر است با نعمت زیاد

کفران نعمت برابر است با کاهش نعمت

درک زیاد برابر است با درد زیاد....هرکس درکش زیاد شد دردش هم زیاد می شود. به همین خاطر پیامبران و امامان به خاطر درک زیاد، درد زیاد داشتند. اگر دردی نداریم بدانیم درک مان کم است. اگر روزی احساس کردیم که دردمان کم شده است بدانیم که درک مان کم شده است و مواظب باشیم راحتی و بی دردی انسانیت را از انسان می گیرد!