از شناخت اندیشه تا حکمرانی حقیقی ولایت فقیه
علیرضا سجادیه
بسم الله الرحمن الرحیم
هر نهضت، انقلاب یا حکومتی، تجلیِ-هر چند ناقصِ-باورها و ارزش‌های رهبران آن است. این مهم هرچند نااگاهانه در رفتارها و اقدامات فردی و اجتماعی جامعه تاثیر مستقیم می‌گذارد. از این‌رو، آگاهی، کشف، شناخت، مدیریت و عمل بر اساس مجموعه اندیشه‌های رهبران، همیشه جزو دغدغه‌ها، برنامه‌ها و فعالیت‌های دوستداران، دلسوزان و مبارزین هر حکومت بوده و هست. این عامل در انقلاب اسلامی به دلیل وجود عواملی چون:
- آرمان‌های اسلامی؛
- رهبری مرجعیت دینی؛
- علقه بین مردم و روحانیت مجاهد؛
- احترام و هویت بخشی به مردم؛
- و....
بسیار پررنگ‌تر از دیگر نمونه‌های مشابه خود است. عمر 36 ساله انقلاب اسلامی، شامل زعامت دو رهبر بوده است. ماحصل تفکرات آنها در قالب‌های بیانی و بنانی از همان سال‌های آغازین شروع نهضت آغاز و تا به امروز ادامه یافته است. اما به نظر می‌رسد، پس از سال‌های جنگ تحمیلی بود که نگاهی تحلیلی-کاربردی به بیانات رهبران انقلاب اسلامی آغاز شد[1].به نظر می‌رسد چند مرحله عمده در این سیر حرکتی طی شده یا در حال گذرانده شدن هستند[2]. این مراحل یا گذارها عبارتند از:
1- بازخوانی صرف اندیشه‌ها: این مرحله به شکل مطالعه آثار و گفتارهای رهبران در مقاطع مختلف بوده است.[3]
2- ورود روشمند و تحلیلی به اندیشه‌ها: زمان شکل‌گیری این مرحله دقیقاً قابل تشخیص نیست، اگرچه که قابل رصد علمی هست، اما می‌توان آغاز آن‌را از حدود سال‌های ابتدایی دهه 80 دانست[4]. البته ابتدای این مرحله، فعالیت‌های این چنینی بصورت جمع‌آوری موضوعی-بدون اضافات تحلیلی- بود اما رفته رفته این دغدغه وارد لایه‌های حوزوی و دانشگاهی کشور شد و اقداماتی در این زمینه انجام گرفت. این مرحله در حال حاضر مسیر تکاملی خویش را می‌پیماید و نیاز به مراقبت و هدایت دارد.
3- استفاده سیاست‌گذارانه از بیانات[5]: اقتضائات حرکت نظام جمهوی اسلامی ایران در پیشرفت‌های ذوابعاد خویش، اهتمام رهبری در نامگذاری سال‌ها و تمرکز بر شعار سال در سایر سخنرانی‌های طول سال و همچنین نیاز به برنامه‌های کلان بمنظور راهبری حوزه‌های مختلف را می‌توان از جمله نشانه‌ها و نیازهای ورود به این مرحله دانست. صرف‌نظر از سیاست‌های کلی ابلاغی برنامه‌های توسعه(دوم، سوم و پنجم)، تدوین و ابلاغ چشم‌انداز جمهوی اسلامی ایران و به تبع آن سیاست‌های کلان نظام در حوزه‌های مختلف(اصل 44 قانون اساسی، نظام اداری، اصلاح الگوی مصرف، امور مسکن، پدافند غیرعامل، ترویج و تحکیم فرهنگ ایثار و ساماندهی امور ایثارگران، امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات و ارتباطات، تشویق سرمایه‌گذاری، اشتغال، حمایت از کار و سرمایه ایرانی، نظام آموزش و پرورش، اقتصاد مقاومتی، سلامت، جمعیت و علم و فناوری) محصول این ورود و نگاه است. البته پرداختن به ریشه‌ها و علل مختلف آن نیازمند به بحثی مستقل است.
4- تاثیرگذاری سیاست‌ها و تغییر در شرایط موجود: دوره و مرحله‌ای که پس از مدت‌ها ضرورت و نیاز به آن کم‌کم در حال هویدا شدن است، استفاده از مسیرها، افراد و نهادهایی است که بتوانند به عنوان واسط بین سیاست‌های ابلاغی و نهادهای اجرایی کشور عمل نموده و با در اختیار داشتن ابزارهای مختلف و متنوع حکمرانی، خط‌مشی‌های تدوین شده را به عرصه عمل رسانده و وضعیت اجرا و تحقق آن را رصد و پایش نمایند. مفروض این مرحله و سایر مراحل گفته شده این است که اندیشه رهبران هر نظام باید در سایر اجزای آن بازتاب داده شود. مرحله 4 در واقع حلقه انتهایی تلاش‌های علمی-تحلیلی و آغاز جهاد دیگری است که مقصد آن تهمید بسترهای لازم برای اجرای سیاست‌های ابلاغی و ارزیابی میزان تحقق آنها است.
طبیعی است که دسته‌بندی فوق، تام و کامل نبوده و نیاز به تنقیح و تدقیق بیشتری خواهد داشت. اما فارغ از نوع طبقه‌بندی این بحث، به نظر می‌رسد سوالاتی در هر مرحله و بطور کلی در سیر حرکت از برخورد صرف نظری یا ارشادی با بیانات رهبران انقلاب اسلامی تا استفاده حکمرانانه و مدیریتی از آنها وجود دارد که شناسایی و پاسخ به آنها برای اقدامات آتی بایسته است. برخی از این سوالات عبارتند از:
- آیا روش‌های موجود تحلیل کیفی برای بررسی و کشف صحیح اندیشه رهبران انقلاب اسلامی کافی است؟
- آیا نیاز به روش‌شناسی و تکنیک‌های تحلیلی جدیدی وجود دارد؟
- جایگاه اصول فقه و قواعد آن در فهم بیانات رهبری و نسبت آن با کل اندیشه‌های معظم له چیست؟
- آیا روند تدوین سیاست‌های کلان فعلی مطلوب است؟
- مکانیسم‌های اثربخش کردن و عملیاتی نمودن بیانات و سیاست‌های ابلاغی چیست؟
- آیا نیاز به نهادهای واسط جدید برای تحقق هدف فوق وجود دارد؟جنس این نهادها چیست؟
- نقش شاخص‌ها و رتبه‌بندی در ترغیب و ارزیابی نهادهای موجود بمنظور اجرایی نمودن سیاست‌ها چه میزان است؟
- و.......
مجموعه این دغدغه‌ها بدلیل کاری بود که مدتی پیش در زمینه اندیشه آقا انجام شد که ماحصل آن خطوط راهنمایی بود که در عرصه‌های مختلف عدالت‌پژوهی و ناظر به بازیگران اصلی آن بود. هدف نهایی کار، اجرایی نمودن و تحقق عملیاتی این خطوط راهنما توسط همه بازیگران حوزه عدالت‌پژوهی است. این نوشته را طرح بحثی می‌دانم تا انشاءالله بتوانیم ادامه مسیر را با کمک‌های علمی و عملی دوستان بهتر طی نماییم.
والسلام
سجادیه
30/09/1393
[1] .این نگاه تحلیلی از منظر من، بیشتر ناظر به فعالیت‌های حوزه اندیشه‌های حضرت آیت الله خامنه‌ای است. البته می‌توان با کمی تسامح این تحلیل را به اندیشه های امام خمینی(ره) نیز تعمیم داد.
[2] .باید متذکر شد که هیچکدام از این مراحل در طول سالیان اخیر متوقف نشده است بلکه میزان توجه و بسامد تکرار و انجام آنها افزایش یا کاهش پیدا کرده است.
[3] .این بازخوانی با اهداف و ناظر به ضرورت‌های مختلفی انجام شده است. شاید یکی از علل این امر، بازخوانی اندیشه‌های رهبران برای شناخت و جلوگیری از کجروی‌ها و انحرافات در مسیر انقلاب بوده است.
[4] .این اماره و حدس علمی ناشی از جستجوی اولیه من در دو منبع زیر بوده است:
مأخذشناسی آثار مکتوب پیرامون دیدگاههای و اندیشه های مقام معظم رهبری(مد ظله العالی)
جستجو در کتب و پایان‌نامه‌های پبرامون اندیشه‌های رهبران انقلاب اسلامی
[5] .این مرحله به دلیل اقتضائات و رشد کشور و لزوم برنامه‌ریزی‌های کلان، ناظر به استفاده از بیانات حضرت آیت الله خامنه‌ای است.
آقـــــا چــرا عبا به سـرخود کشیــــــده ای !؟
با درد کهـــــنه ای به نظــــــر راه مــــی روی!؟
ماننـــــــد مــــــــادرت چقــــــدر راه می روی!
خون ِجگـــــر به سینــــه به اجبــار مــی دهی
راهی نرفتـــــه! تکیــــــه به دیـــوار می دهی
داغ غریبـــــی تـــو، نمـــــــک بر جگــــــر زند
خواهـــــر نداشتی که برایـــــــت به ســـر زند
________________
سلام علیکم بزرگوار.
پیامبر(ص) فرمودند:
هرکس بشارت ماه ربیع الاول را به من بدهد من هم بشارت بهشت را به او می دهم .
_ ضمن قبولی عزاداری هاتون، فرا رسیدن ماه ربیع الاول و ایام با سعادت میلاد آخرین پیام آور الهی، پیامبر رحمت، حضرت محمد مصطفی (ص) رو تبریک و تهنیت عرض می کنم...یـ مهدی (عج) ـا